Ông ‘Lá Bối’ một đời bị ‘sách… ám?
Du Tử Lê/Người Việt
Nguồn:nguoiviet.com 0 March 2, 201
Nhớ lại những ngày đầu, khi quyết định sẽ in bộ tiểu thuyết nổi tiếng thế giới “Chiến Tranh và Hòa Bình” của Lev Tolstoy, thầy Từ Mẫn kể, đại ý: Khi hay tin Lá Bối sẽ in “Chiến Tranh và Hòa Bình,” bản dịch của học giả Nguyễn Hiến Lê, nhà văn Trần Phong Giao (5), đã nói với ông Từ Mẫn rằng: “Ngay cả khi có tiền tôi cũng sẽ không in ‘Chiến Tranh và Hòa Bình’…”
Thầy Từ Mẫn nói, nhà văn Trần Phong Giao đâu biết, khi tiếp nhận nhà Lá Bối từ tay thầy Thanh Tuệ thì đó là lúc tình hình tài chánh của Lá Bối đang rơi vào vòng xoáy khó khăn nhất. Nhưng vì: “Chính tôi cũng muốn được đọc bộ tiểu thuyết này bằng tiếng Việt, nên tôi đã phải nhờ tới sự tiếp tay, vay mượn (không có lời) của một số học trò thầy Nhất Hạnh, những người đã ra trường và thành đạt…,” thầy Từ Mẫn tâm sự.
Trả lời câu hỏi duyên-khởi của việc dịch giả Nguyễn Hiến Lê (6) nhận dịch bộ tiểu thuyết và sự nhận lời in của nhà Lá Bối, người kế tục sự nghiệp xuất bản sách của nhà Lá Bối cho biết: Ông tình cờ đọc được một bài viết của dịch giả Nguyễn Hiến Lê trên một tờ nguyệt san xuất bản ở Sài Gòn mà bây giờ ông không nhớ tên, kể rằng, vị dịch giả từng ngỏ ý với hai nhà xuất bản lớn nhất miền Nam thời đó là nhà sách Khai Trí và nhà xuất bản Sống Mới về việc ông sẽ dịch bộ “Chiến Tranh Và Hòa Bình” của Tolstoy nếu họ nhận in… Tiếc thay cả Khai Trí lẫn Sống Mới đều im lặng.
Thầy Từ Mẫn nhấn mạnh, ông nghĩ nhà Khai Trí của ông Nguyễn Hùng Trương (7) dù muốn cũng không thể nhận in vì số bản thảo ông ấy đã mua, ối đọng trong kho quá nhiều, không biết tới năm nào mới có thể in cho hết. Nhưng nhà Sống Mới thì ông không hiểu lý do. Chỉ biết, chính vì hai nhà xuất bản lớn kể trên từ chối, mà ông có cơ hội nhận in bộ truyện dịch giá trị này.
Tưởng cũng nên nói thêm rằng, ông “Lá Bối” không hề quen biết dịch giả Nguyễn Hiến Lê trước đó. Và, ông cũng không muốn nhờ ai giới thiệu. Nên, một buổi sáng, ông tự tìm tới nhà riêng của dịch giả, ở đường Kỳ Đồng. Người bạn đời của dịch giả ra mở cửa hỏi ông là ai? Cần gặp ông Lê cho việc gì? Ông “Lá Bối” nói, mang ít sách tặng ông Lê và nói chuyện về việc dịch bộ truyện “Chiến Tranh và Hòa Bình.” Bà mời ông trở lại vào buổi sáng hôm sau.
Đúng hẹn, ông trở lại. Lần này, ông được dịch giả Nguyễn Hiến Lê tiếp đón trong tinh thần tương kính giữa nhà xuất bản và dịch giả…
Dù ông Nguyễn Hiến Lê, nói rõ, để hoàn tất việc chuyển ngữ, ông cần ít nhất một năm rưỡi. Tuy nhiên, thực tế, vẫn theo lời của thầy Từ Mẫn thì, chỉ sau một năm thôi, ông đã nhận được bản dịch bộ truyện “Chiến Tranh và Hòa Bình” của dịch giả Nguyễn Hiến Lê.
Có trong tay toàn bộ bản dịch “Chiến Tranh và Hòa Bình,” với ông “Lá Bối” đã là một hạnh phúc. Ông còn cảm thấy hạnh phúc hơn nữa, khi biết dịch giả tuy dịch theo bản Pháp Ngữ, nhưng có những đoạn cần kiểm chứng thì ông ấy dùng bản Anh Ngữ, để so sánh. Điều này cho thấy dịch giả rất trân trọng với tác phẩm vĩ đại “Chiến Tranh và Hòa Bình” của Lev Tolstoy.
Phần thưởng lớn, bất ngờ mà ông “Lá Bối” nhận được là chỉ một thời gian sau, “Chiến Tranh và Hòa Bình” đã được tái bản…
Sư kiện này như một thứ thuốc bồi giúp nhà Lá Bối tự tin, hăng hái với những tác phẩm lớn hoặc khó “nuốt” như bộ “Sử Ký Tư Mã Thiên” mà Lá Bối chọn để xuất bản sau đó.
Dịch giả của bộ “Sử Ký Tư Mã Thiên” vẫn là học giả Nguyễn Hiến Lê. Dịch giả biết rằng, trước ông, nhà văn Nhượng Tống thời tiền chiến đã làm công việc chuyển ngữ. Nhưng khác hơn dịch giả Nhượng Tống, dịch giả Nguyễn Hiến Lê sẽ dịch những chương, đoạn trong bộ “Sử Ký” mà ông Nhượng Tống loại bỏ và, ngược lại, ông cũng sẽ lược bỏ một vài chương, đoạn mà nhà văn Nhượng Tống đã chọn dịch. Nói cách khác, tổng quát thì phần lớn nội dung tác phẩm được hai dịch giả chọn để chuyển ngữ, giống nhau, chỉ có một đôi chỗ khác nhau mà thôi, ông “Lá Bối” nhấn mạnh.
Trả lời câu hỏi trong suốt thời gian điều hành nhà Lá Bối, với khoảng trên, dưới 150 đầu sách đủ loại, đa phần kén người đọc, có cuốn sách nào khi in ra bị lỗ không? Thì ông Từ Mẫn cho biết, hầu như cuốn nào cũng có lời. Kể cả những cuốn bán không hết. Và, dù là loại sách gì thì số lượng mỗi cuốn ngay lần in thứ nhất, ở Lá Bối, căn bản vẫn là năm ngàn (5,000) ấn bản.
Về tác quyền dành cho các tác giả (trừ Thượng Tọa Nhất Hạnh không lấy) thì, theo ấn định của chính thầy Nhất Hạnh: Tác quyền được tính theo nguyên tắc 10% trên giá bán, trên số in; không phân biệt tên tác giả.
Thầy Từ Mẫn nói thêm:
“Tuy có lời, nhưng không bao giờ Lá Bối có dư tiền, vì tất cả tiền lời có được đều được đắp đỗi cho việc in những tác phẩm kế tiếp…”
Ông cũng bày tỏ lòng biết ơn độc giả, những người có lòng tin cậy, cho Lá Bối vay tiền làm sách, không lấy lời… Luôn cả những người tiếp tay một cách cụ thể về phương diện đại diện phát hành, mà không nhận một đồng thù lao, như trường hợp nhà thơ Thành Tôn…
Ông Thành Tôn đã nhận đại diện cho nhà Lá Bối nhiều năm ở miền Trung. Đó là nơi có số lượng tiêu thụ sách cao nhất tính chung cả miền Nam, như thành phố Đà Nẵng, Quảng Nam.
Nhà thơ Thành Tôn nói, ông cộng tác với tạp chí “Giữ Thơm Quê Mẹ” của Thượng Tọa Thích Nhất Hạnh, tự những số đầu tiên của tờ báo này. Nên khi nhận được đề nghị của thầy Thanh Tuệ, nhờ tiếp tay với Lá Bối, ông đã nhận lời…
Hoặc những độc giả trung thành như ông Lê Phú Giáp thời còn là sinh viên, hiện cư ngụ tại quận hạt Orange County, cho biết, ngay tự những ngày đầu của Lá Bối, ông đã luôn tìm tới địa chỉ gốc của nhà xuất bản, để được bớt tới 40% mỗi đầu sách, dù mua bao nhiêu cuốn…
Trước tấm lòng quên mình, ăn ở, sống chết với sách, có người đã không ngần ngại nói rằng: “Nếu có người một đời bị quỷ… ám thì, cũng có người một đời bị sách… ám. Trong số những người này, có thầy Từ Mẫn…” (Du Tử Lê)
Chú thích:
(5) Theo trang mạng Wikipedia thì nhà văn Trần Phong Giao (1932-2005) tên thật Trần Đình Tĩnh, sinh tại Nam Định, bút hiệu Trần Phong, Thư Trung, Mõ Làng Văn. Ngoài tư cách nhà văn, ông còn là một dịch giả uy tín ở miền Nam. Năm 1954, di cư vào Nam, từ 1960 tới 1963, ông làm thư ký tòa soạn báo Tin Sách do Trung Tâm Văn Bút Việt Nam chủ trương. Thời gian này, ông cũng bắt đầu dịch một số tác phẩm văn chương, triết học của các nhà văn nổi tiếng thế giới, như Albert Camus, Jean-Paul Sartre, Paul Gallico,… Cuối năm 1963, ông làm thư ký tòa soạn tạp chí Văn. Năm 1971, thôi tạp chí Văn, ông lập nhà xuất bản và tạp chí Giao Điểm, rồi Chính Văn; nhưng không thành công… Cuối cùng ông trở lại công việc dịch sách và làm quản thủ thư viện Đại Học Cửu Long cho tới ngày 30 Tháng Tư, 1975. Ông mất tại Sài Gòn ngày 13 Tháng Tư, 2005, hưởng thọ 73 tuổi.
(6) Học giả Nguyễn Hiến Lê (1912-1984) là một nhà văn, dịch giả độc lập, với 120 tác phẩm sáng tác, biên soạn và dịch thuật thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau, tính tới ngày từ trần. Năm 1934, ông tốt nghiệp trường Cao Đẳng Công Chánh Hà Nội, được bổ làm việc tại các tỉnh miền Tây Nam Bộ. Năm 1952, ông bỏ nghề công chánh, về Sài Gòn mở nhà xuất bản, dịch sách, sáng tác và viết báo. Những năm trước cũng như sau 1975, Nguyễn Hiến Lê là một cây bút được tiếng làm việc miệt mài nghiêm túc và là một nhân cách lớn. Ông mất ngày 22 Tháng Mười Hai, 1984, tại bệnh viện An Bình, Chợ Lớn, Sài Gòn, hưởng thọ 72 tuổi.
(7) Ông Nguyễn Văn Trương (bút hiệu Nguyễn Hùng Trương) nhưng mọi người vẫn quen gọi là ông Khai Trí, sinh năm 1926 tại Thủ Đức. Thuở nhỏ, ông thường nhịn ăn sáng, dùng 2 đồng xu mẹ cho để mua báo đọc… Nhờ cố gắng làm việc không mệt mỏi, tiết kiệm từng đồng nên đến năm 1952 ông có đủ vốn để mở một hiệu sách nhỏ tại 62 đại lộ Bonard (nay là Lê Lợi), đặt tên là nhà sách Khai Trí (sau 1975 là nhà sách Sài Gòn). Đây là nhà sách đầu tiên ở Việt Nam bán hàng theo kiểu tự chọn, khách có thể đứng đọc tại chỗ hàng giờ rồi đi ra mà không bị ai làm phiền… Ông Khai Trí cũng đầu tư trong lãnh vực xuất bản tất cả các loại sách, nhiều nhất là tự điển… Cùng nhà văn Nhật Tiến, ông xuất bản tuần báo Thiếu Nhi và là soạn giả của nhiều đầu sách giá trị. Ông mất tại Sài Gòn ngày 11 Tháng Ba, 2005, thọ 80 tuổi. (Nguồn Diễn Đàn Sách Xưa – Wikipedia – Mở)
-o0o-
Tiền đâu để ông Võ Thắng Tiết làm nhà xuất bản Văn Nghệ?
Du Tử Lê
Nguồn:nguoiviet.com — March 9, 201
Thầy Từ Mẫn. (Hình: Nguyễn Phan Quân)
Tháng Mười Hai, 1979, khi vượt biên lần thứ tám, thành công, tới Mỹ nhờ sự giới thiệu của chị Liên, cũng ở trong giới làm sách, ông Võ Thắng Tiết hiểu rằng, ông sẽ phải đoạn tuyệt vĩnh viễn pháp danh Từ Mẫn mà ông thầy của ông đã ban cho, tự ngày còn rất nhỏ.
Ông nói, ông những tưởng sẽ được sống với cái tên Từ Mẫn cho đến ngày chết! Ai ngờ…! Đó là lúc, là lần ông thấm thía vô cùng lẽ… “vô thường” của đạo Phật!
Tới Hoa Kỳ, Tháng Bảy, 1980, ông Tiết được người bảo trợ đón về, ở thành phố Los Angeles, California. Thời gian ấy, ông kể, những thuyền nhân, tị nạn tới Mỹ đều được hưởng 18 tháng học Anh Ngữ. Tuy nhiên, ông không học được bao nhiêu vì tính mau quên.
Sau thời gian này, ông Tiết di chuyển về thành phố Seattle, tiểu bang Washington, khi nhận được thư của vợ chồng người bạn, từng có thời gian dài ở chung với ông tại trại tị nạn. Thư mời ông qua Seattle ở cùng với họ, và họ sẽ lo tất cả mọi nhu cầu căn bản cho ông, như phòng ốc, ăn uống, học hành… Nhất là ông sẽ có cơ hội cập nhật tin tức xin đi làm việc cho các tàu đánh cá ở Alaska. Cực thì có cực, nhưng lương rất cao…
Di chuyển qua thành phố Seattle, ông Tiết lại có 18 tháng học Anh văn. Vài tháng sau khi hết thời gian “cắp sách tới trường,” vào khoảng Tháng Ba, 1984, công ty chuyên làm về tôm, cá cử người về Seattle, phỏng vấn những người muốn đi Alaska. Ông Tiết được một người Mỹ, có vợ Việt Nam, phỏng vấn, nên biết rõ bản chất người Việt Nam siêng năng, cần mẫn và họ đã tuyển ông.
Đi Alaska, sống hoàn toàn trên tàu được gần một năm, thì ông Tiết xin nghỉ, trở vào đất liền. Ông kể, tiểu bang Alaska, có nguyên tắc, bất cứ ai tới Alaska làm việc, thì cuối năm sẽ được Sở Xã Hội Alaska, thưởng tiền. Từ $1,000 tới $3,000. Năm ông Tiết ở Alaska, mỗi người chỉ được tặng $1,000.
Về lại đất liền với số tiền dành dụm được là $8,500, khi chưa biết làm gì, thì trong một dịp về lại California, đến thăm ông Võ Phiến, ông được ông Võ Phiến khuyến khích nên trở lại “nghiệp” xuất bản.
Ông Tiết kể, ông Võ Phiến nói rằng, nếu chờ cho đến khi có đủ tiền rồi mới làm xuất bản thì biết đến bao giờ? Và biết thế nào là đủ? Làm ăn nghiêm chỉnh như Lá Bối trước đây, nếu thiếu tiền, mình vẫn có thể mượn tạm đâu đó cơ mà.
“Việc có một nhà xuất bản ở hải ngoại, rất cần cho người viết, cũ cũng như mới. Tôi có thể bỏ tiền in một cuốn truyện hay tùy bút… Nhưng rồi làm sao phát hành? Đại lý đâu? Chưa kể, làm sao thâu lại vốn một khi các đại lý không muốn thanh toán cho mình?” Nhà văn Võ Phiến đặt vấn đề với người đứng đầu nhà Lá Bối, Sài Gòn cũ.
Với sự khuyến khích của tác giả “Mưa Đêm Cuối Năm,” cộng thêm sự tán đồng của các ông Lê Tất Điều và Nguyễn Mộng Giác, ông Võ Thắng Tiết quyết định trở lại với nghiệp làm sách của mình. Ông chọn share phòng với nhà văn Nguyễn Mộng Giác, tiếp tay với ông Giác trong việc đóng gói, vào bao thư và đi gửi bưu điện tờ Văn Học của ông Giác.
Giải thích về việc tại sao không giữ lại tên Lá Bối mà lại chọn “Văn Nghệ?” Ông Võ Thắng Tiết giải thích, trước hết cùng với sự đổi đời của miền Nam Việt Nam, ông không thấy việc dùng lại “Lá Bối” thích hợp với tình cảnh tị nạn, lưu vong ở hải ngoại nữa! Thứ đến, ông nghĩ ông đã chôn dưới biển sâu, hai chữ “Từ Mẫn”…!
“Tôi nghĩ ở hoàn cảnh mới, giai đoạn mới, nên chọn một cái tên mới thì thích hợp hơn,” ông Tiết bộc bạch.
Vẫn theo ông Tiết thì lý do chọn hai chữ “Văn Nghệ,” xuất xứ từ tờ “Văn Học Nghệ Thuật” của hai ông Võ Phiến và Lê Tất Điều, xuất bản 1978 tại miền Nam California. Sau đấy, khi tờ báo được chuyển giao cho ông Nguyễn Mộng Giác quản trị, thì ông Giác đã đổi tên thành tờ “Văn Học.” Phần cá nhân mình, ông Tiết chọn hai chữ “Văn Nghệ,” cho nhà xuất bản của ông.
Ông Võ Thắng Tiết kể, theo trí nhớ ngày càng suy giảm của ông, thì cuốn sách đầu tiên nhà Văn Nghệ in ra, là cuốn hồi ký “Đời Viết Văn Của Tôi” của nhà văn Nguyễn Hiến Lê (1). Cuốn hồi ký được nhiều độc giả đón nhận, nên ông đã phải cho tái bản, mặc dù có một vài nhà xuất bản khác, hoặc các trang mạng đã tự tiện copy, in lại “Đời Viết Văn Của Tôi” mà không hỏi qua hay thông báo cho nhà Văn Nghệ biết! Những người này đã vi phạm bản quyền trí tuệ của tác giả và nhà xuất bản.
“Nhưng cuốn hồi ký bán chạy ở mức độ kỷ lục, phải kể tới cuốn ‘Đêm Giữa Ban Ngày’ của tác giả Vũ Thư Hiên,” ông nói. (2)
Ông cho biết thêm, đầu năm 1997, trước khi nhận xuất bản hồi ký “Đêm Giữa Ban Ngày,” ông không hề biết nhà văn Vũ Thư Hiên. Ông cũng không có chút ý niệm gì về nhà văn miền Bắc kia, vốn là một trong những nạn nhân của vụ án “xét lại chống đảng” của chính quyền Cộng Sản vào năm 1966, do các ông Lê Duẩn và Lê Đức Thọ chủ trương (3). Tuy nhiên sau khi thăm dò ý kiến một số thân hữu, nhà văn, cũng như mấy người làm chính trị, ông Tiết đã nhận lời xuất bản cuốn hồi ký dày bảy, tám trăm trang này.
Ông nói, không nhớ ông đã nhận được bản thảo cuốn hồi ký từ nơi ông Vũ Thư Hiên hay, một người bạn nào đó, thay mặt ông Hiên gửi tới.
Dù không nhớ rõ khởi tự duyên nghiệp nào mà ông đã in “Đêm Giữa Ban Ngày?” Nhưng ông nhớ, ông bị bất ngờ, tới ngỡ ngàng vì chỉ 15 ngày sau khi phát hành, ông Tiết đã phải cho tái bản cuốn hồi ký ấy. Ông nói, có điều đáng kể nữa là bản in đầu tiên, nhà in vẫn còn giữ chưa xóa, nên tác phẩm đã được tái bản chóng vánh, giảm nhiều tốn kém vật chất.
“Nó như một phép lạ, chưa từng xảy ra ở hải ngoại cũng như trước đây, ở trong nước,” chủ nhân nhà xuất bản Văn Nghệ ở hải ngoại nhấn mạnh. (Du Tử Lê)
Chú thích:
(1) Nhà thơ Thành Tôn cho biết, sinh thời sau khi hoàn tất tác phẩm “Đời Viết Văn Của Tôi,” từ bản chính viết tay, tác giả Nguyễn Hiến Lê đã copy thêm hai bản nữa. Một bản giao cho người con trai của tác giả ở Pháp, và bản còn lại, giao cho ông Võ Thắng Tiết, kèm giấy ủy thác bản quyền cho ông Tiết.
(2) Năm 1993, ông Vũ Thư Hiên qua Nga với tư cách phiên dịch cho công ty xuất nhập khẩu Vũng Tàu-Côn Đảo Vieco (hợp tác với tổ hợp Minh Phụng) rồi ở lại làm đại diện cho công ty ở Moskva. Tại đây ông bắt đầu viết hồi ký “Đêm Giữa Ban Ngày” về chín năm bị giam cầm, trong đó ông muốn chia sẻ với người đọc những điều suy ngẫm về mô hình nhà nước chuyên chính vô sản.
Cuối năm 1995, sau một vụ tấn công mà ông cho là của mật vụ Việt Nam, lấy mất của ông bản thảo hồi ký “Đêm Giữa Ban Ngày,” ông thấy không thể ở Moskva lâu hơn nữa, nên tìm cách qua Ba Lan. Ðến cuối năm 1996, ông khởi viết trở lại “Đêm Giữa Ban Ngày.” Nhưng sau một chuyến đi Paris, trở lại Ba Lan, ông được mật báo về tình hình nguy hiểm có thể xảy ra cho ông nếu nấn ná ở lại nước này để hoàn thành cuốn hồi ký… Ông quyết định qua tị nạn tại Pháp. Tại đây, ông đã hoàn thành tập hồi ký mà ông gọi là “Hồi Ký Chính Trị Của Một Người Không Làm Chính Trị.” (Nguồn Wikipedia – Mở)
(3) Từ năm 1967 đến 1976, trong vụ án xét lại chống đảng, ông bị chính quyền Cộng Sản Việt Nam bí mật bắt và giam giữ sau khi đã bắt cha ông (Vũ Ðình Huỳnh) hai tháng trước đó. Công an chìm bắt giữ ông lên xe hơi, đưa thẳng vào nhà tù Hỏa Lò, trong lúc ông đang đạp xe trên phố Hà Nội. Mãi về sau gia đình ông mới hay tin.
Ông bị giam chín năm, biệt giam trong xà lim cá nhân bốb năm rưỡi, và trải qua các nhà tù Hỏa Lò, Bất Bạt (Sơn Tây), Tân Lập (Phú Thọ), Phong Quang (Hoàng Liên Sơn). Năm 1976, chính quyền thả ông ra, không kêu án cũng như không xét xử. Nhưng vẫn bị quản thúc bằng lệnh miệng của chính quyền, mãi cho tới mùa Thu năm 1980 ông mới được phép vào Nam (…)
Vũ Thư Hiên từng sống ở Strassbourg (Pháp) một năm, Bern (Thụy Sĩ) một năm, Đức hai năm (2000-2001) sau khi đến Pháp theo lời mời của International Parliament of Writers, German PEN Club và Ủy Ban Nhân Quyền thành phố Nuremberg. Hiện ông cư ngụ tại Paris, Pháp. (Nguồn Wikipedia – Mở)
>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>
Lục tìm sách cũ ở Sài Gòn
Nguồn: RFA
